По уметничките Фрида Кало и Дора Мар, во вашиот нов биографски роман се посветивте на несудената научничка Милева Ајнштајн, родена Мариќ. Дали таа беше жртва на Алберт Ајнштајн, нејзиниот лик или несреќните околности?
Славенка: Во ниту еден од трите споменати романи немав цел да ја прикажам жената само како жртва, ниту пак може да се каже дека Фрида и Дора биле исклучиво жртви на мажите со кои живееле. Ме интересираа креативните парови, што се случува кога двајца талентирани луѓе живеат и создаваат заедно и како се случува жената – да речеме, Дора Мар – да се изгуби во таа врска. Секако, има и околности кои во тоа време, пред осумдесет години, ретко биле во корист на жените. Но и нивниот карактер.
Овие три жени се многу различни, како и нивните животи. Фрида Кало стана икона! Кој сè уште се сеќава на нејзиниот сопруг, тогаш познатиот сликар Диего Ривера? Во бракот не се откажала од сликарството и Диего ја поддржал во тоа. Таа се бореше со болест и тоа беше нејзиниот најголем проблем. Во споредба со неа, Дора може да се каже дека е послаба, попустлива личност, фасцинирана од генијалноста на Пикасо до степен на мазохизам. Милева Мариќ Ајнштајн исто така била талентирана математичарка и физичарка, но нејзината почетна позиција не била еднаква на онаа на Алберт. Во нејзиниот случај, ми се чини, околностите како смртта на нејзиното прво дете и нејзината психолошка состојба после тоа одиграа многу важна улога во откажувањето од научната кариера.
Дали во книгата за Милева Ајнштајн строго се задржавте на достапните факти за нејзиниот живот?
Славенка: Биографијата е стандардната рамка во романите како овој, и нема причина да не се држиме до неа. Всушност, фактите не ми пречат, тие ми помагаат. Мојата работа е да оживеам историска личност на сосема поинаков начин од биограф. Ова го правам со литература или драматизирање на одредени настани од нејзиниот живот кои ми изгледаат важни. И затоа се обидувам да најдам одговор зошто нејзиниот живот тргна токму така. Но, треба да се има предвид дека сепак станува збор за книжевна интерпретација на ликот.
Токму неверојатните услови што Алберт Ајнштајн и ги поставил на својата законска сопруга Милева во јули 1914 година, во која е вклучена реченицата: ќе престанеш да ми зборуваш, ако јас тоа го побарам. Можеше ли нормален човек да го напише тоа?
Толку многу е напишано за него, а сите биографи се согласуваат дека тој бил чуден човек, склон кон испади за кои подоцна ќе зажали. Условите за живот со Милева ги стави на хартија, многу мажи се однесуваат на ист начин, но не оставаат пишана трага. По единаесет години брак, Милева се најде во тешка ситуација. Бидејќи ниту дипломирала, ниту имала работа, била целосно финансиски зависна од него. Затоа најпрвин се согласила на неговите сурови услови, но веднаш се предомислила. Нејзината гордост се разбудила и решила дека нема да дозволи да ја понижи. Таа го остави.
Во романот повеќе се занимаваш со Милева, помалку со Алберт Ајнштајн. Но, што можете да кажете во негова одбрана?
Славенка: Романот е напишан од перспектива на Милева, и тоа само од времето кога таа го напуштила Алберт – од 1914 до 1933 година. Сакав да ги доближам читателите до нејзините чувства во клучните моменти од нејзиниот живот. Таа сè уште го сакаше тој човек, тие сепак комуницираа, се расправаа и се помируваа. Имаа два сина, помладиот Едуард беше во лоша здравствена состојба. На Алберт му недостасуваа момчињата, многу ги сакаше, но не најде доволно време за нив. Освен тоа, неговата втора сопруга и далечна роднина Елса не го охрабрила да се грижи за момчињата. Во секој случај, треба да се каже дека Алберт Ајнштајн ги поддржа Милева и нивните два сина – често со протести, се разбира. Тој ѝ ги остави и парите од Нобеловата награда.
А темата за абортусот некако лебди над приказната за животот на Милева Мариќ. Дали мислите дека нејзиниот живот би добил поинаков тек ако го абортирала своето прво дете родено во тајност вонбрачно?
Славенка: За тоа можеме само да шпекулираме. Како што е познато, Милева никогаш не зборувала за желба за брак и деца, само за научна кариера. Но, нема сведоштва или писма кои укажуваат на тоа дека тие двајца во секое време размислувале да абортираат. Со нетрпение го чекаа детето. Но, да се знаеше за вонбрачното девојче, во Швајцарија каде што живееја, ќе доживеаа социјална осуда, а тој тешко ќе се вработи. И онака имаше проблеми со вработувањето, професорите не сакаа да му пишуваат препораки. Затоа се потрудиле да го засолнат девојчето кај нејзините родители кои живееле во Нови Сад.
Во романот пишувате и дека Милева учела исклучиво машко средно училиште во Загреб, што било исклучок за кој се борел нејзиниот татко. Оттогаш поминаа нешто повеќе од сто години, а сега повторно слушаме застапници за одделни машки и женски училишта?
Славенка: Таа доби дозвола од министерството да посетува само часови по физика во машката гимназија. Се сметало дека жените не ги интересира физиката. Денес луѓето имаат чувство дека општеството се движи назад, а не напред. Не верувам дека поделените училишта, освен што придонесуваат за понатамошни поделби во општеството, можат добро да ги подготват децата за живот. Извесно време предавав во САД на женски колеџ, така што имам искуство. Меѓутоа, во Хрватска влијанието на Католичката црква е толку големо што не би ме чуди утре да се донесе таков закон.
За Милева Мариќ до неодамна се знаеше малку. Сега, на крајот на краиштата, има опера, драма, ваш роман за неа… Од каде интересот за неа?
Славенка: Тешко е да се каже… веројатно потребата да се занимаваат со запоставени жени од минатото кои се труделе да постигнат нешто, да направат кариера, но тогашното општество не им го дозволило тоа. Можевме многу да научиме од тоа, на пример колку беше тешко да се натераат сите жени да имаат право на учење. Денес тоа се смета за нормално и младата генерација не е свесна дека правата на жените никогаш не се гарантирани или каде водат кај нас дискусиите за правото на абортус.
Автор: Денис Дерк
